Η αιτία της νόσου είναι άγνωστη. Καθώς ο όγκος αναπτύσσεται συνήθως  αργά, τα συμπτώματα εξελίσσονται με την ίδια ταχύτητα. Αρχικά, οι ασθενείς μπορεί να αναφέρουν εμβοές ή απώλεια ακοής, ενώ με την αύξηση του μεγέθους του όγκου, ενδέχεται να εμφανίζονται ζάλη και διαταραχές ισορροπίας. Αν το μέγεθος του όγκου μεγαλώσει υπερβολικά, μπορεί να προκληθεί βλάβη στο προσωπικό νεύρο και στις πέριξ δομές του εγκεφάλου, ιδιαίτερα στο στέλεχος.

Η έγκαιρη διάγνωση της νόσου είναι πολύ σημαντική. Η ακοομετρία και τη τυμπανομετρία χρησιμεύουν στην εκτίμηση της ακοής και της ισορροπίας του ασθενούς. Η τελική διάγνωση και ο εντοπισμός του όγκου γίνεται με την αξονική και η μαγνητική τομογραφία οι οποίες βοηθούν και στον προεγχειρητικό σχεδιασμό.

Ανάλογα με το μέγεθος του όγκου, συνιστάται ενεργή παρακολούθηση με μαγνητική τομογραφία, χειρουργική αφαίρεση ή ακτινοχειρουργική (gamma-knife, cyber-knife). Στην περίπτωση χειρουγικής αφαίρεσης, διενεργείται απαραιτήτως διεγχειρητική νευροπαρακολούθηση από εξειδικευμένο νευροφυσιολόγο, μέλος της ομάδας.

Η κλινική εικόνα μπορεί να περιλαμβάνει συμπτώματα αυξημένης ενδοκράνιας πίεσης (κεφαλαλγία, εμετοί).

Η διάγνωση τίθεται με την αξονική και τη μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου, όπου τα αιμαγγειοβλαστώματα μπορεί να είναι κυστικά ή συμπαγή και να προσλαμβάνουν σκιαγραφικό. Η ψηφιακή αγγειογραφία αποτελεί συχνά απαραίτητο διαγνωστικό εργαλείο, καθώς αυτοί οι όγκοι εμφανίζουν σημαντικό βαθμό αγγειοβρίθειας.

Η θεραπεία είναι χειρουργική. Λόγω της αγγειοβρίθειάς τους, συχνά διενεργείται προεγχειρητικός εμβολισμός ώστε να μειωθεί η αιμάτωση του όγκου και να καταστεί δυνατή η ολική του αφαίρεση με ελαχιστοποίηση της απώλειας αίματος.

Όταν ο ασθενής είναι συμπτωματικός ή το μηνιγγίωμα μεγάλου μεγέθους, συνιστάται θεραπεία. Αυτή στις περισσότερες περιπτώσεις είναι η χειρουργική αφαίρεση, πάντα με νευροπλοήγηση και με χειρουργικό μικροσκόπιο. Σε περιπτώσεις υπολειμματικού ή ανεγχείρητου (λόγω θέσης ή κλινικής κατάστασης του ασθενούς) όγκου μπορεί να εφαρμοστεί η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική (γ-knife).

Ανάλογα με τον αριθμό, το μέγεθος και την τοπoθεσία των δευτεροπαθών εντοπίσεων, την ιστολογία του πρωτοπαθούς όγκου και τη συστημική του εξάπλωση, και βεβαίως την κλινική εικόνα του ασθενούς, η αντιμετώπιση μπορεί να είναι κατά βάση χειρουργική ή να περιορίζεται σε ακτινοβολία, χημειοθεραπεία ή ακτινοχειρουργική (gamma-knife ή cyber-knife). Συχνά επιλέγεται συνδυασμός θεραπειών.

Τα γλοιώματα αποτελούν την πλειοψηφία των πρωτοπαθών κακοήθων όγκων του εγκεφάλου και προέρχονται από τα νευρογλοιακά κύτταρα. Διακρίνονται σε αστροκυττώματα, γλοιοβλαστώματα, ολιγοδενδρογλοιώματα, μεικτά και επενδεδυμώματα. Η ταξινόμηση τους βασίζεται στη μικροσκοπική απεικόνιση των κυττάρων (grade II – IV), αλλά πλέον και στο μοριακό/γονιδιακό προφίλ του κάθε όγκου, ο οποίος είναι απαραίτητος για την εξατομίκευση της θεραπείας και την καλύτερη αντίληψη για την πρόγνωση του ασθενούς. Για το λόγο αυτό, ακόμα και σε όγκους όπου λόγω θέσης δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί ολική ή υφολική, κρίνεται σκόπιμη η στερεοτακτική ή ανοιχτή βιοψία για λήψη ιστού προς ανάλυση.

Τα συχνότερα συμπτώματα που προκαλούν είναι η κεφαλαλγία, οι νευρολογικές βλάβες και οι επιληπτικές κρίσεις. Η διάγνωση τίθεται με την αξονική και τη μαγνητική τομογραφία με χρήση σκιαγραφικού.

Η θεραπεία για όγκους τρίτου και τέταρτου βαθμού είναι η  μικροχειρουργική εξαίρεση, σε συνδυασμό με ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία. Για γλοιώματα δεύτερου βαθμού, σε συνεννόηση πάντα με νευροογκολόγο και ακτινοθεραπευτή, είναι δυνατή αρχικά η αποφυγή της χειρουργικής αφαίρεσης, αλλά αυτό αποτελεί μια απόφαση που λαμβάνεται ανά περίπτωση (case by case).

Η αφαίρεση σε κάθε περίπτωση διενεργείται με τη χρήση νευροπλοήγησης («διεγχειρητικού GPS»), οπότε σε ζωντανό χρόνο να υπάρχει δυνατότητα μέγιστης ακρίβειας σε όλους τους χειρισμούς. Σε πολλές περιπτώσεις, όταν η εξεργασία είναι πολύ κοντά σε κέντρα ομιλίας, κατανόησης ή κίνησης, μπορεί να διενεργηθεί η επέμβαση με τον ασθενή ξύπνιο (awake craniotomy with intraoperative brain mapping), ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή αφαίρεση με ελαχιστοποίηση της επιβάρυνσης  των σημαντικών αυτών λειτουργιών. Η ομάδα μας (Θεόφιλος Μαχίνης, Ernest Dodoo) έχει μεγάλη εμπειρία στη διενέργεια αυτών των επεμβάσεων τόσο στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο Virginia Commowealth University στις ΗΠΑ, όσο και στο Karolinska Institute στη Στοκχόλμη.

Διακρίνονται σε καλοήθεις και κακοήθεις. Οι συχνότεροι καλοήθεις όγκοι είναι το μηνιγγίωμα, το νευρίνωμα, τo αδένωμα την υπόφυσης, το παραγαγγλίωμα, το κρανιοφαρυγγίωμα και το αιμαγγείωμα. Οι συχνότεροι κακοήθεις όγκοι είναι το οσφρητικό νευροβλάστωμα, το χόρδωμα, το χονδροσάρκωμα, το κυσταδενοκαρκίνωμα και το ρινοφαρυγγικό καρκίνωμα.

Η διάγνωση και η προεγχειρητική εκτίμηση γίνεται με αξονική και μαγνητική τομογραφία. Στους αγγειοβριθείς όγκους, είναι χρήσιμη η αγγειογραφία και ο προεγχειρητικός εμβολισμός. Ο νευροχειρουργός κ. Μαχίνης διαθέτει εκπαίδευση στην ενδαγγειακή νευροχειρουργική (διετέλεσε επί σειρά ετών διευθυντής του τμήματος αυτού στο νοσοκομείο που εργαζόταν στην Αμερική), ώστε να μπορεί ο ίδιος να προβεί και στον προεγχειρητικό εμβολισμό όπου κρίνεται σκόπιμο, και εν συνεχεία στην αφαίρεση του όγκου.

Οι όγκοι της βάσης του κρανίου έχουν συνήθως τεχνικά απαιτητική προσπέλαση διότι βρίσκονται πίσω από το προσωπικό κρανίο και την ανώτερη πεπτική / αναπνευστική οδό και περικλείουν αγγεία και κρανιακά νεύρα, που διέρχονται από τα τρήματα της βάσης του κρανίου. Σε ορισμένες περιπτώσεις, πχ στο χόρδωμα, είναι συχνά εφικτή η ενδοσκοπική αφαίρεση, σε συνεργασία με τον απόλυτα εξειδικευμένο ωτορινολαρυγγολόγο της ομάδας μας. Όπου είναι αδύνατη η ολική αφαίρεση του όγκου, εφαρμόζεται θεραπεία με ακτινοχειρουργική (γ-knife ή cyber-knife).

Η ελάχιστα επεμβατική χειρουργική της σπονδυλικής στήλης στήλης (Minimally Invasive Spine Surgery-MISS) περιλαμβάνει την πραγματοποίηση εγχείρησης στην αυχενική, θωρακική και οσφυική μοίρα της σπονδυλικής στήλης, με όσο το δυνατόν γίνεται μικρότερο χειρουργικό τραύμα, συγκριτικά με τις κλασικές χειρουργικές μεθόδους. Για την επίτευξή της, γίνεται χρήση κυλινδρικών διαστολέων ή ενδοσκοπίου και μικροεργαλείων, τα οποία επιτρέπουν την εκτέλεση χειρουργικών πράξεων με υψηλή ακρίβεια, χωρίς την ανάγκη ευρέων χειρουργικών προσπελάσεων. Παράλληλα, με τη χρήση κατάλληλου συστήματος νευροπλοήγησης (O-arm, Medtronic) τελευταίας τεχνολογίας, επιτυγχάνεται με εκπληκτική ακρίβεια η διενέργια τομών πολύ μικρής διαμέτρου ή η τοποθέτηση κοχλιών διαδερμικά. Σε αντίθεση με την παραδοσιακή «ανοιχτή» χειρουργική, με την MISS επιτυγχάνεται μικρότερο τραύμα στους ιστούς, μείωση του χρόνου νοσηλείας, πολύ μικρότερη απώλεια αίματος με μηδαμινή ανάγκη για μετάγγιση, ελαχιστοποίηση του μετεγχειρητικού πόνου, ομαλότερη και ταχύτερη κινητοποίηση του ασθενούς μετεγχειρητικά, καθώς και μείωση του ποσοστού μολύνσεως του τραύματος.

Η ελάχιστα επεμβατική χειρουργική της σπονδυλικής στήλης μπορεί να εφαρμοστεί για αποσυμπίεση των νευρικών ριζών ή του νωτιαίου μυελού σε κατάλληλα επιλεγμένους ασθενείς σε περιπτώσεις δισκοκήλης, οστεοφύτων, τρηματικής ή σπονδυλικής στένωσης, για τη σταθεροποίηση της σπονδυλικής στήλης με διαδερμική σπονδυλοδεσία σε περιπτώσεις αστάθειας και καταγμάτων, καθώ και σε επεμβάσεις κυφοπλαστικής/ελαστοπλαστικής για οστεοπορωτικά ή μεταστατικά κατάγματα.

Η διάγνωση γίνεται εύκολα με μαγνητική τομογραφία. Η αντιμετώπιση, σε συμπτωματικούς ασθενείς, είναι χειρουργική και συνίσταται στην υπινιακή κρανιοτομία/αποσυμπίεση, αφαίρεση του οπίσθιου τόξου του άτλαντα, με διάνοιξη της σκληράς μήνιγγας, συρρίκνωση του τμήματος της παρεγκεφαλίδας που πιέζει το νωτιαίο μυελό και μηνιγγοπλαστική.

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, η φαρμακευτική αγωγή σε συνδυασμό με απώλεια βάρους είναι αποτελεσματική.  Επί αποτυχίας της φαρμακευτικής αγωγής, μπορεί να γίνει χειρουργική παροχέτευση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού μέσω οσφυοπεριτοναϊκής οδού. Σε περιπτώσεις ύπαρξης στένωσης φλεβικών κόλπων εγκεφάλου, δύναται να τοποθετηθεί stent διά της φλεβικής οδού-μια σχετικά σπάνια επέμβαση στην οποία η ομάδα μας έχει αποκτήσει μεγάλη εμπειρία στη Virginia των ΗΠΑ-  με σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων. Οι ασθενείς μας με ιδιοπαθή ενδοκράνιο υπέρταση παρακολουθούνται στενά από εξειδικευμένο οφθαλμίατρο.